Phương thức định tính và phương thức đồng nhất trong sự tình quan hệ thâm nhập

1.Như đã biết, hiện nay trong ngôn ngữ học, người ta không chỉ chú ý tới mặt cấu trúc mà còn quan tâm thích đáng tới mặt nghĩa miêu tả của câu. Ở mặt nghĩa, thành tố nghĩa miêu tả của câu (nghĩa phản ánh một sự vật được nói đến trong câu) được quan tâm trước hết.Về cảm quan, các sự tình này là một khối nhưng khi diễn đạt nó bằng lời, ta có thể phân tích nó thành một mô hình nghĩa (semantic configurtion) gồm: nội dung của sự tình và các thực thể tham gia vào sự tình đó. Nội dung của sự tình có thể là một đặc trưng hay quan hệ có tính động hoặc tính tĩnh làm thành cái lõi của sự tình. Còn các thực thể tham gia vào sự t́nh với một chức năng nghĩa nhất định được gọi là các vai nghĩa. Các vai nghĩa thường được phân biệt thành hai loại là: tham thể (là những chức năng nghĩa liên quan trực tiếp đến sự tình) và cảnh huống (những chức năng nghĩa phụ trợ, tùy thuộc nó bổ sung vào sự tình các yếu tố thuộc về hoàn cảnh và tình huống). Đặc trưng/ quan hệ cùng các vai nghĩa (chủ yếu là các tham thể) sẽ tạo nên cấu trúc riêng cho mỗi loại sự tình cụ thể và giúp chúng ta dễ dàng phân biệt sự tình này với sự tình khác.
Bài này xem xét loại sự tình quan hệ thâm nhập ở hai phương thức: định tính và đồng nhất.

2. Là một sự liên quan, một mối quan hệ nào đó (có thể là một sự so sánh, một sự tiếp xúc, một sự tương hỗ…) giữa hai hay nhiều thực thể, các sự tình quan hệ có thể được phân biệt với nhau cả ở phương diện kiểu quan hệ, cả ở phương diện phương thức (hay cách thức) quan hệ. Đồng nhất và định tính (hay thuộc tính, quy gán) chính là hai phương thức quan hệ đã được M. Halliday phát hiện khi tìm hiểu các sự tình quan hệ (quá trình quan hệ – theo cách gọi của Halliday) trong tiếng Anh. Trong quá trình nghiên cứu về sự tình quan hệ tiếng Việt, chúng tôi nhận thấy cũng có thể phân biệt các sự tình quan hệ dựa trên hai phương thức này. Sự phân biệt này đặc biệt điển hình ở kiểu sự tình quan hệ thâm nhập là kiểu quan hệ đi sâu vào tìm hiểu đặc điểm, thuộc tính của vật, hiện tượng được xem xét mà Halliday đã mô hình hóa bằng công thức x is a (x là a). Kết quả khảo sát trên ngữ liệu tiếng Việt cho thấy, sự tình quan hệ thâm nhập định tính và sự tình quan hệ thâm nhâp đồng nhất được phân biệt với nhau ở những điểm sau:

Tải tài liệu đính kèm đầy đủ phía dưới.